جایگزین کردن مواد طبیعی با مواد شیمیایی مضری که در تولید صنایع و
به خصوص کشاورزی استفاده می شود یک امر مناسب است به حساب می آید. در ادامه به
معرفی یکی از مواد معدنی پر خاصیت به نام زئولیت و ویژگی های آن در صنعت می
پردازیم.
زئولیت چیست؟
زئولیت یک ماده معدنی از جنس آلومینیوم سیلیکات می باشد. از این ماده
معدنی به دلیل ویژگی هایی که دارد در بخش تجاری به عنوان جاذب های سطحی به کار می رود
اما کاربرد های گسترده تری در تمام بخش های صنعتی دارد.
در طبیعت 9 نوع زئولیت به مقدار
بسیار زیادی وجود دارد. گونه های مختلف زئولیت از نظر اندازه منافذ، اندازه بلور، ظرفیت
تبادل یونی، ظرفیت جذب و در نتیجه خواص شیمیایی و فیزیکی که دارند با یکدیگر متفاوت
می باشند. زئولیت ها در صنایع کشاورزی، محصولات خانگی، راکتور ها و رادیو اکتیو ها،
محیط زیست، تصفیه آب و صنعت پزشکی کاربرد دارند.
9 نوع مختلف زئولیت شامل:
- Analcime
- Chabazite
- Clinoptilolite
- Erionite
- Faujasite
- Ferrierite
- Laumontite
- Mordenite
- Pillipsite
طبقه بندی زئولیت ها
زئولیت ها در دو دسته رسوبی و آتشفشانی
قرار می گیرد. تفاوت این دو نوع زئولیت بر اساس نسبت سیلیسیوم به آلومینیوم می باشد.
در زئولیت رسوبی این نسبت بیشتر
است. زئولیت هایی که در ایران وجود دارد بیشتر از نوع رسوبی می باشند. زئولیت های آتشفشانی
که بیشترین زئولیت های موجود در جهان را تشکیل می دهند درصد آلومینیوم بالاتری دارند.
خواص و ویژگی های زئولیت ها
- مواد زئولیتی عموما بی رنگ یا سفید
هستند زئولیت هایی که دارای مقادیری
از آهن باشند به رنگ زرد کمرنگ یا قهوه‌ای مایل به قرمز دیده می شوند.
- زئولیت ها درجات بالایی از آب
را می‌توانند- به دلیل خاصیت متخلخل بودن-در خود نگه دارند.
- در زمانی که آب در اطراف زئولیت
وجود نداشته باشد تراکم زئولیت پایین آمده و آب موجود در خود را آزاد می کند.
- زئولیت ها خاصیت هدایت الکتریکی
دارند.
- ویژگی بعدی زئولیت ها تبادلات کاتیونی آنها می باشد و این به علت جذب
عنصر های کاتیونی است که برای گیاهان مورد نیاز هستند و در دسترس قرار دادن آن در زمان
نیاز گیاه مفید است.
- خاصیت جذب بالای مواد زئولیتی موجب شده که بتوانند مواد عالی فراری که
در هوا وجود دارند را به سرعت جذب کنند.
نحوه تشکیل زئولیت ها
زئولیت ها هم به روش مصنوعی و هم به روش طبیعی قابل تشکیل می باشند. در
تشکیل زئولیت به روش طبیعی این مواد در اثر تجمع رسوبات عمیق دریایی و در دریاچه
های نمکی تشکیل می شوند.
در روش مصنوعی به چند طریق میتوان زئولیت را تشکیل داد در ابتدا ۳ مولکول آب به همراه یک مولکول آلومینیوم
اکسید ترکیب می شوند و در طی پروسه تولید تبدیل به بلور زئولیت میشود. در روش دیگر
از کائولین که یک ماده معدنی دیگر است، زئولیت را استخراج میکند.
کاربرد زئولیت
همانطور که اشاره شد زئولیت در بخش های مختلف قابلیت استفاده دارد از
جمله :
- فلزات سنگینی که در آب وجود دارند
باعث سختی آب ها می شوند. زئولیت‌ها با ظرفیت تبادل کاتیونی که دارند عناصر سنگین آب
را جذب کرده و باعث تصفیه آب می شوند. فاضلاب ها دارای نیتروژن و فسفر هستند که عناصر سنگین
و مضری برای طبیعت می باشند؛ میتوان با استفاده از زئولیت از ورود این عناصر سنگین
به محیط زیست و آسیب های ناشی از آن جلوگیری کرد.
- زئولیت به عنوان ماده اولیه در
کارخانجات تولید سرامیک می تواند مورد استفاده قرار بگیرد این ماده همچنین به دوام
و پایداری بتن نیز کمک کرده و در مواد اولیه ساخت بتن نیز به کار میرود.
- زئولیت همچنین می‌تواند سموم آفت
کش را در منافذ خود جذب کرده و هم از ورود این سموم به داخل خاک و جریان های آبی جلوگیری
کند و هم اثر این سموم را طولانی تر خواهد کرد.
- استفاده از زئولیت در کشاورزی
بسیار سودمند می باشد. در کشاورزی زئولیت با جذب عناصر مفید برای گیاهان مانند نیتروژن هم از آبشویی آن جلوگیری میکند و در نتیجه
مصرف کود ها را کاهش می دهد و هم در دسترس قرار دادن این کودها در مواقع نیاز گیاه
موجب رشد بهتر و افزایش کیفیت و کمیت محصولات تولید شده می شود.
- زئولیت ها همچنین در اصلاح خاک چمن‌ها، افزایش خواص فیزیکی خاک و در گلخانه
ها برای پرورش سبزیجات نیز می تواند مورد استفاده قرار بگیرد.
- از این ماده به عنوان تغذیه دام ها نیز می توان استفاده کرد و به
دلیل خاصیت بوگیری که دارد به عنوان بستر حیوانات خانگی هم استفاده می شود.
- از زئولیت به عنوان بوگیر در منازل و همچنین کنترل بو و رطوبت حیوانات خانگی برای بستر آن ها می توان استفاده نمود.
- همچنین زئولیت به عنوان یک جذب کننده آلودگی های نفتی و فلزات سنگین برای محیط زیست کاربرد دارد و بسیار سودمند می‌باشد.
- در سیستم‌های پرورش گیاهان گلخانه‌ای مانند هیدروپونیک (که نیاز به بستری غیر از خاک دارند) نیز میتوان از زئولیت برای تهیه این بستر استفاده نمود.
- همچنین به عنوان بستر در تولید و پرورش درختان و درختچه های مینیاتوری، پرورش گل و سبزیجات از کود معدن زئولیت استفاده میشود.
- از خاصیت جذب فلزات سنگین زئولیت میتوان برای تصفیه آب استخر های شنای خانگی و حتی این خاصیت ویژه برای تصفیه آمونیاک موجود در آب های استخر های ماهی بدون اینکه ضرری به ماهی ها برساند استفاده کرد.
در نتیجه:
زئولیت یک ماده ی معدنی که میتونه جایگزین بسیاری از کودها و مواد
اولیه مضر برای محیط زیست بشه. حتما توجه کنید که زئولیت را از یک منبع معتبر
خریداری کنید. برای خرید زئولیت کشاورزی مرغوب به سایت دهکده موفقیت
مراجعه کرده و از آنجا خرید کنید.
منبع: ویکیپدیا